تحقیقات و مقــــالات

هورمون
هورمون ماده‌ای است که از سلول ترشحی خارج ، و از طریق خون یا مایع بین سلولی به سلول هدف می‌رسد و فعالیت آنرا تغییر می‌دهد.

انواع هورمون‌ها
هورمونها از نظر ترکیب شیمیایی به سه دسته تقسیم می‌شوند :
هورمونهای پپتیدی : که می‌توانند پپتید ساده باشند یا گلیکوپپتید. یک هورمون پپتیدی ساده در بدن انسان مثل انسولین و هورمون گلیکوپپتیدی مثل FSH و LH
هورمون‌های استروئیدی : که از کلسترول منشا می‌گیرند مثل هورمون‌های جنسی (استروژن ، تستسترون)
هورمونهای آمینی : که فقط از یک اسیدآمینه یکروزین تشکیل یافته‌اند که شامل هورمونهای تیروییدی و هورمونهایی می‌باشند که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می‌شوند و عبارتند از دوپامین ، آدرنالین و نورآدرنالین

نحوه حمل و انتقال هورمون در خون
آن دسته از هورمونهایی که در آب محلولند در خون حل شده و آزادانه در خون می‌گردند. مثلا هورمون انسولین که آزادانه در خون حل شده و انتقال می‌یابد. ولی هورمونهایی که در آب محلول نیستند، مثل هورمونهای تیروئیدی و استروئیدی به یکی از پروتئینهای خون باند شده و به کمک آن حمل می‌گردد. در کبد ، پروتئینی ساخته می‌شود به نام SBG (پروتئین باند شونده به هورمونهای جنسی) که این پروتئین به هورمونهای جنسی چسبیده و آنها را حمل می‌کند.
این عمل باعث می‌شود که این هورمونها از طریق کلیه دفع نگردند. زیرا جنس این هورمونهای استروئیدی بوده و فسفولیپیدهای غشای سلولهای کلیه حل شده و به نفرون ریخته شده و به نفرون ریخته شده و از طریق ادرار دفع می‌گردند. ولی وقتی که یک پروتئین به این هورمونها باند شود، دیگر قادر به عبور از غشای سلولهای کلیه نبوده و دفع نمی‌گردند. همچنین در اثر باند شدن پروتئین به این هورمونها ، هورمون اثر دراز مدتی می‌تواند دربدن داشته باشد. البته چسبندگی هورمون به پروتئین کریر خود یک ترکیب ناپایدار است و در مواقع لازم هورمون از پروتئین کریر جدا می‌شود.

نحوه تاثیر هورمونها
لازمه تاثیر هورمون به سلول هدف وجود گیرنده یا رسپتور در سلول هدف است. این گیرنده‌ها در سلول هدف می‌توانند غشایی باشند یا داخل سلولی. هورمونهایی که می‌توانند از غشا عبور کنند (هورمونهای تیروییدی و استروییدی) گیرنده‌شان در داخل سلول است ولی هورمونهای پپتیدی و هورمونهایی که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می‌شوند، قادر به عبور از غشای سلول نیستند. در نتیجه گیرنده آنها در غشای سلول قرار دارد.

عوامل موثر در تنظیم ترشح هورمون

سیستم کنترل فیدبکی (Feed back)
در این نوع تنظیم مخصوص کار هورمون بر روی ترشح هورمون اثر می‌گذارد. مثل هورمون انسولین و اثرش روی قند خون. انسولین قند خون را کم می‌کند. با کم شدن قند خون ترشح هورمون انسولین کاهش می‌یابد.

سیستم کنترلی فیدفوروارد (Feed for ward)
عاملی که روی ترشح هورمون اثر می‌کنند اثرش را به صورت یک طرفه دیکته می‌کند مثل هورمون تیروکسین و اثر سرما روی آن. با سرد شدن هوا میزان ترشح هورمون تیروکسین افزایش می‌یابد. ولی سرمای هوا و هورمون تیروکسین با هم حلقه فیزیکی تشکیل نمی‌دهند.

تنظیم گیرنده‌های هورمون
اهمیت تنظیم گیرنده‌های هورمون به همان اندازه تنظیم خود هورمون می‌باشد. مثلا نوعی بیماری دیابت وجود دارد به نام دیابت غیر وابسته به انسولین که در آن کمبود هورمون انسولین وجود ندارد بلکه کمبود گیرنده‌های انسولین مطرح است. جنس گیرنده‌ها هم از پروتئین است و گیرنده‌ها هم نیاز به تنظیم دارند. بطوری که اگر در بدن قسمتی وجود داشته باشد که نیاز به هورمون خاص بیشتری دراد آن قسمت گیرنده‌های هورمونش افزایش می‌یابد.

چگونگي اندازه‌گيري مقدار هورمون‌ها
در بيماري‌هاي مختلف مقدار هورمون‌ها در خون افزايش يا كاهش مي‌يابد و پزشك مي‌تواند اين گونه بيماري‌ها را با دانستن مقدار يك هورمون تشخيص دهد. از اين رو، پس از معاينه‌ي بيمار اگر برخي از نشانه‌هاي بيماري هورموني را در او تشخيص دهد، بررسي هورموني را به بيمار پيشنهاد مي‌كند . در بخش هورمون‌شناسي از او مقداري خون مي‌گيرند و با كمك ابزارها و روش‌هاي زيست‌شيميايي ميزان هورمون‌ها در خونش اندازه‌گيري مي‌شود.

اندازه‌گيري هورمون‌ها
به طور معمول مقدار هورمون‌ها در خون بسيار پايين است. بنابراين، براي اندازه‌گيري هورمون‌ها بايد از ابزارهاي بسيار حساسي استفاده كرد تا بتوان بين مقدار عادي و غير عادي تفاوت گذاشت. در همه‌ي روش‌هاي اندازه‌گيري هورمون‌ها، پادتن‌ها(آنتي‌بادي‌ها) نقش بنيادي دارند. از آن‌جا كه هر نوع پادتن فقط به يك نوع مولكول خارجي متصل مي‌شود، مي‌توان با تزريق تك تك هورمون‌ها به جانوراني مانند خرگوش دستگاه ايمني آن‌ها را به ساختن پادتن‌هاي ويژه‌ي آن هورمون‌ها وادار كرد. براي مثال، با تزريق انسولين انساني به خرگوش، دستگاه ايمني جانور كه اين مولكول را بيگانه مي‌پندارد، به توليد پادتني مي‌پردازد كه فقط به انسولين انساني متصل مي‌شود. اين پادتن‌ها را مي توان از خون جانور جدا و براي اندازه گيري هورمون‌ها به كار برد.

سنجش راديو ايمني
اصول سنجش راديو ايمني اين گونه است:
1. مقدار زيادي پادتن براي هورمون مورد نظر فراهم مي‌شود.
2. مقداري هورمون خالص با ايزوتوپ راديواكتيو، نشان‌دار مي‌شود.
3. مقداري از پلاسماي خون فرد مورد نظر را با پادتن آماده شده و مقدار مشخصي هورمون نشان‌دار، مخلوط مي‌كنند. در اين مخلوط، هورمون پلاسما با هورمون نشاندار بر سر اتصال به پادتن با هم رقابت مي‌كنند. در اين رقابت مقدار هر كدام از هورمون‌هاي غير نشاندار و نشاندار، با غلظت آن‌ها متناسب است. البته مقدار پادتن بايد كمتر از آن باشد كه همه‌ي هورمون نشاندار و هورمون غير نشاندار به آن متصل شوند.
4. پس از آن كه رقابت به پايان رسيد، مجتمع هورمون- پادتن از مخلوط جدا و مقدار هورمون راديو اكتيو با دستگاه راديو اكتيوسنج، اندازه‌گيري مي‌شود.
اگر مقدار راديواكتيو سنجش شده بالا باشد، نشان مي‌دهد مقدار زيادي هورمون نشاندار به پادتن‌ها متصل شده است. بنابراين مقدار اندكي هورمون غير نشاندار با هورمون نشان‌دار رقابت كرده، زيرا غلظت هورمون غير نشان‌دار در پلاسماي مورد سنجش كم بوده است.
اگر مقدار راديواكتيو سنجش شده پايين باشد، نشان مي‌دهد مقدار اندكي هورمون نشان‌دار به پادتن‌ها متصل شده است. بنابراين، مقدار زيادي هورمون غير نشان‌دار با هورمون نشان‌دار رقابت كرده، زيرا غلظت هورمون غير نشان‌دار در پلاسماي مورد سنجش زياد بوده است.
5. براي اين كه اندازه‌گيري از حالت كيفي به حالت كمي(مقداري) تبديل شود، راديوايمني با غلظت‌هاي مختلف اما مشخصي از هورمون غير نشان‌دار انجام مي‌شود. آنگاه منحني استانداردي تهيه مي‌شود كه با داشتن آن مي‌توان غلظت يك هورمون را به طور دقيق مشخص كرد.
امروزه همه‌ي مواد لازم براي انجام راديوايمني جهت سنجش هورمون‌ها در بسته‌بندي‌هاي ويژه‌اي به نام كيت در اختيار آزمايشگاه‌ها مي‌گذارند. چگونگي كار با كيت و در واقع چگونگي انجام راديو ايمني در دفترچه‌ي راهنماي آن آمده است.
پادتن هورمون مورد نظر به ته لوله‌هاي ويژه متصل است.
هورمون نشان‌دار و هورمون غير نشان‌دار به لوله‌ها افزوده مي‌شوند.
دو هورمون براي اتصال به پادتن رقابت مي‌كنند. هورمون‌هايي كه متصل نشده‌اند شسته مي‌شوند.
مقدار هورمون نشان‌دار با دستگاه تعيين و غلظت هورمون غير نشان‌دار بر پايه‌ي آن محاسبه مي‌شود.